پس از توجّه به نفس و تمايلات؛ اين بار توجّه به خداوند، توجّه به سرزمينى كه جاذبه‌ی ملكوتى سراسر آن را فرا گرفته است، شتافتن به سوى جذب، جذب كهربائى يار، از دل‌هاى بيقرار. جذب «وجودِ واقعى» «وجود نما» را، جذب عاشق معشوق را، و به عبارت رساتر جذب خدا بنده را، و حبّذا بر اين جذبه شيرين «هَنيئاً لِاَرْبابِ النّعيمِ نَعيمُهُمْ».
عرفه؛ يعنى اعتراف بندگان در پيشگاه حق.
«وَ اعْتَرِفْ بِالْخَطايا بِعَرَفات» [1]
«و در عرفات به گناهان خويش اعتراف كن.»
عرفه؛ يعنى كسب معرفت، معرفت مبدأ و معاد و تجديد عهد با توحيد؛
«وَ جَدِّدْ عَهْدَكَ عِنْدَاللَّهِ بِوَحْدانِيَّتِهِ» [2]
«و در عرفات، عهد خود به وحدانيت خداوند را نزد او تجديد كن.»
معرفت نبوّت و ولايت، معرفت آفاق و انفس، معرفت ربط آنها با خدا، (ربط حادث با قديم) معرفت قيّوميّت حقّ و فقر محض خلق، و به عبارت رساتر، معرفت به
اين كه:
«لَيْسَ فِى الدَّارِ غَيْرُهُ دَيَّار»
«در خانه، غير از خداى، خانه نشينى نيست»
عرفه؛ يعنى ديارى كه انسان سالك مىتواند با توجّه و تضرّع و دعا و توسّل مخصوصاً به حضرت ولىّ عصر كه در آن سرزمين حضور دارد و حاجيان همگى در محضر اويند به مرتبه بالاى يقين برسد.
عرفه؛ جايگاه صعود از«علم اليقين» به «عين اليقين» و از «عين اليقين» به «حقّ اليقين» است. و آن كس كه در عرفات نتواند به معرفت آنچه گفته آمد، نائل شود، در حقيقت عرفات نرفته است؛ كسى كه از جاذبه‌ی خدا و نبوّت و ولايت ـ كه سراسر آن سرزمين پاك را فرا گرفته است ـ بهرهاى نبرد، در حقيقت عرفات او رفع تكليفى بيش نبوده و او از محدوده فقه به سوى قلمرو بيكران «فقهِ فقه» خارج نگشته است.
پی نوشت ها:
[1]. مصباح الشريعه، باب 22
[2].همان